Фаромӯшшудае дар таърих: Алишбек Субҳон оғлу Керемли ва нақши ӯ дар бунёди рамзи давлатдории рус
Таърихи Кремли Маскав, ки имрӯз рамзи қудрат ва давлатдории Русия маҳсуб меёбад, шояд решаҳои амиқтар ва ғайричашмдошттар дошта бошад. Бар пояи баъзе таҳқиқоти озарӣ ва эронӣ, эҳтимол дорад меъмори асосии Кремл як устои маъруф аз шаҳри Шемахии Озарбойҷон будааст — Алишбек Субҳон оғлу Керемли. Русҳо номи Алишбекро ба Алис Крмели ихтисор мекунанд,то шахсияти меъмор ошкор нагардад. Ин навишта аз бугу магуҳои охири мақомоти аршади Русӣ ва Озарӣ, ки дар ҳодисоти охири миёни шаҳрвандони Озарӣ ва Русӣ ба вуқуъ пайваста маншаъ мегирад.
Аз Қафқоз то Маскав
Алишбек Керемли соли 1322 дар Шемахӣ — маркази фарҳангиву меъмории Шарқ — таваллуд шудааст ва ба гуфтаи манобеъ, ӯ дар даврони худ дар саросари Қафқоз, Форс ва ҳатто Ҳинд шуҳрати бузург дошт. Ҳамин шуҳрат буд, ки Дмитрий Донской, шоҳзодаи Маскав, соли 1366 намояндаи худро бо тӯҳфаҳо ба дарбори Ширваншоҳ мефиристад, то аз ӯ хоҳиш кунад, ки Керемлиро барои сохтмони қалъаи Маскав ба Русия равона созад.
Бо вуҷуди мухолифати аввалияи Шайх Иброҳими I, дар ниҳоят, бо ризояти худи Керемли ва кафолати амнияти ӯ, иҷозати сафар дода мешавад.
Бунёди қалъаи нав — Кремл
Керемли дар Маскав на танҳо гарм истиқбол ёфт, балки ихтиёрномаи комил гирифт: ӯ бидуни маҳдудият ба кор оғоз кард. Ӯ дар маркази шаҳр, дар ҷазирае миёни дарёи Москва ва Яуза, бо истифода аз техникаи пешрафтаи он рӯзгорон сохтмонро оғоз намуд. Бори аввал дар Русия маҳлул аз сафедии тухм истифода шуд, деворҳои чӯбин барканда гаштанд ва бурҷҳо, дарвозаҳо ва бурҷҳои нави сангин қомат афрохтанд.
Номи «Керемлин» ва ҳазфи он
Сокинони Маскав бо эҳтиром сохтмонро «Қатори Керемли» меномиданд. Аммо замоне ки сохтмон ба анҷом расид, рӯзи 22 июни соли 1371, меъмори шемахӣ ногаҳон кушта шуд — сари ӯро як казак бурид. Ҳарчанд Дмитрий Донской дар маросими видоъ ширкат накард, баъзе муҳаққиқон бовар доранд, ки ин куштор бо амри ӯ сурат гирифтааст. Шояд аз рӯи ҳасад, шояд барои он ки дигар касе ин шоҳкории ғайрирусиро такрор накунад. Аммо ҳасад ва номардӣ дар хуни ин мардум вуҷуд дорад ва ҳаргиз ба аҳди худ бо ҳеҷ мардумоне вафо накардаанд.
Аммо куштор натиҷаи баръакс дод: номи «Керемлин» дар забони мардум монд ва ҳатто ба Кремли баъдӣ — аз хишти сурх низ боқӣ монд.
Фоҷиа ва ишқ
Ин достони таърихӣ як ҷанбаи ошиқона низ дорад. Анна, ҷияни Дмитрий Донской, ошиқи Алишбек Керемли будааст ва ба ифтихори ӯ яке аз бурҷҳоро бо номи меъмор номгузорӣ кардааст. Пас аз қатли ваҳшиёнаи Алишбек Керемли, Анна комилан узлат гирифту узлат нишин шуд ва то охири умр ба зиёрати оромгоҳи маҳбубаш мерафт.
Ҳақиқат ё ривоят?
Бисёре аз муаррихон ин ҳикояро бо эҳтиёт мепазиранд, аммо ҳуҷҷатҳое, ки ба гуфтаи шоҳидони замони шӯравӣ (мисли Фёдор Афанасев дар соли 1977) дар бойгонии Маскав мавҷуд будаанд, ба манфиати ин фарзия шаҳодат медиҳанд. Ҳоло суоли муҳим ин аст: оё мо омодаем таърихро аз нав бихонем, агар он моро ба натиҷаҳои ғайримунтазира ҳам бирасонад?
Хомӯшии таърих ва ҳифзи рамз?
Мумкин аст маҳз ҳамин далел сабаби куштори ваҳшиёнаи Алишбек Керемли бошад. Таърихсозон медонистанд, ки рамзи қудрат набояд таърихи «бегона» дошта бошад. Ва барои пок кардани номи ӯ аз ёдҳо, як куштор басанда буд.
Аммо таърихро наметавон комилан нобуд кард. Номҳо, анъанаҳо, ва ҳикояҳо мемонанд. Ва имрӯз, вақте Кремлро ба ҳайси рамзи Русия мебинем, шояд зарур аст як суоли фалсафӣ бипурсем:
Оё рамзи давлате, ки даъво дорад бо решаҳои худ ифтихор мекунад, метавонад бо дастони як шахси ғайриифтихорӣ барои миллати Рус ва провословӣ сохта шуда бошад?
Ps: Имрӯз Кремл на танҳо як ёдгории меъморӣ, балки рамзи марказии давлатдории Русия ва муҷассамаи сиёсат ва ҳокимияти он дар сатҳи миллӣ ва байналмилалӣ мебошад. Аммо дар паси ин рамзи миллии ҳувиятсоз, агар воқеан меъмори он шахсе аз ҷаҳони исломӣ ва Шарқ — Алишбек Субҳон оғлу Керемли — бошад, пас мо бо як воқеияти таърихии печида ва таҳрифишуда рӯ ба рӯ мешавем.
Дар ҷаҳони муосир, ки рамзҳои сиёсӣ ва фарҳангӣ нақши ҳалкунанда доранд, шинохти Кремл ҳамчун маҳсули тамаддуни ғайрирусӣ ва ғайриортодокс метавонад на танҳо муносибати суннатиро ба таърих ба чолиш кашад, балки зарурати бознигарӣ ба таҳаввулоти муштараки тамаддунҳо ва саҳми қавмҳои «ҳошиягӣ»-ро дар сохтмони давлатдории русӣ барҷаста созад.
Агар Кремл, ки имрӯз ба маънои маҷозӣ худи Русия номида мешавад, воқеан маҳсули фикр ва заҳмати як меъмори мусалмон ва ғайриславянӣ бошад, ин далел метавонад ба гунае хомӯшии таърихро бишканад ва замина барои бозбинӣ дар бораи шахсияти воқеии рамзҳои миллӣ гардад.
